آزمون رورشاخآزمون رورشاخ، یکی از مباحث مطرح در روان‌سنجی در علم روان‌شناسی بوده و به معنای یکی از انواع آزمون‌های فرافکن است، توسط هرمن رورشاخ روان‌پزشک سوئیسی ابداع شد. این آزمون شامل ده "لکه جوهر" است که برخی از آنها رنگی، برخی سیاه، خاکستری و سفید هستند و هر یک روی کارت جداگانه‌ای قرار دارند. به نظر رورشاخ نحوه کنار آمدن آزمودنی با این فشار روانی و چگونگی ادغام بخشیدن این لکه در ذهن وی نشان‌دهنده توانایی‌های مقابله‌ای و میزان یکپارچگی شخصیت او است. در این مقاله بعد از بیان تعریف آزمون رورشاخ به بررسی روش اجرا و مشخصات روان‌سنجی این آزمون می‌پردازیم. ۱ - تعریفآزمون رورشاخ که یکی از انواع آزمون‌های فرافکن است، توسط هرمن رورشاخ روان‌پزشک سوئیسی ابداع شد. این آزمون شامل ده "لکه جوهر" است که برخی از آنها رنگی، برخی سیاه، خاکستری و سفید هستند و هر یک روی کارت جداگانه‌ای قرار دارند. [۱]
روزنهان، دیوید، روان‌شناسی نابهنجاری، ج۱، ص۲۵۵، یحیی سیدمحمدی، تهران، ساوالان، ۱۳۷۹، چاپ اول.
دلیل انتخاب لکه‌های جوهر توسط رورشاخ به این جهت بود که این لکه‌ها نشانگر چیز خاصی نیستند. در نتیجه اشخاص مجبور می‌شوند چیزی را در آنها "ببینند" و در جریان این دیدن، افکار و احساسات خودشان را بر روی لکه‌های جوهر فرافکنی نمایند. او لکه‌های جوهر آزمونش را با چکاندن جوهر در وسط یک تکه کاغذ و سپس تا کردن آن کاغذ می‌ساخت. تا کردن کاغذ باعث پخش شدن جوهر به شکلی متقارن می‌شد، اما رورشاخ شکل و رنگ و ترتیب ارایه لکه‌ها را بر یک رشته دلایل نظری استوار کرده بود. برای مثال آزمون را با لکه تمام مشکی یا نسبتا ساده شروع می‌کرد که افراد معمولا آن را شبیه خفاش یا پروانه می‌دیدند، سپس کارت دوم را نشان می‌داد که بخش‌های قرمز رنگی داشت. فرض او بر این بود که رنگ قرمز موجب می‌شود آزمودنی حالت تدافعی بگیرد و پاسخ‌های هیجانی عمیقی در او ایجاد شود. به نظر رورشاخ نحوه کنار آمدن آزمودنی با این فشار روانی و چگونگی ادغام بخشیدن این لکه در ذهن وی نشان‌دهنده توانایی‌های مقابله‌ای و میزان یکپارچگی شخصیت او است. [۲]
تاد، جودیت، اصول روان‌شناسی بالینی و مشاوره، ص۱۴۳، مهرداد فیروزبخت، تهران، رسا، ۱۳۷۹، چاپ اول.
۲ - روش اجراآزمون رورشاخ به صورت فردی اجرا می‌شود. آزمایش‌کننده پس از یک توضیح کلی درباره هدف آزمون، هر یک از ده کارت را یکی پس از دیگری به دست او می‌دهد و از او می‌پرسد: «این چه می‌تواند باشد؟». آزمایش‌کننده باید از هرگونه راهنمایی اضافی، ایجاد محدودیت در نوع پاسخ و یا القای پاسخ خودداری کند. به عنوان مثال، اگر آزمودنی پرسید: «همه این لکه را توصیف کنم یا قسمتی از آن را؟»، آزمایش‌کننده در پاسخ باید بگوید: «هر طور مایلید». پس از دادن هر کارت به دست آزمودنی با استفاده از کورنومتر، زمان شروع ثبت و پس از اتمام پاسخ‌های آزمودنی، زمان واکنش به هر کارت محاسبه و یادداشت می‌شود. هر کارت دوبار اجرا می‌شود. در مرحله اول که مرحله همخوانی آزاد اندیشه‌هاست، اگر آزمودنی تنها یک پاسخ به کارت بدهد، آزمایش‌کننده می‌گوید: «بعضی اشخاص بیش از یک چیز در اینجا می‌بینند». این تذکر فقط یک بار داده می‌شود. اگر آزمودنی از پاسخ دادن به کارت خودداری کند و بگوید چیزی در آن نمی‌بیند، آزمایش‌کننده ممکن است بگوید: «بیشتر مردم واقعا در اینجا چیزهایی می‌بینند، از فرصت خود استفاده کنید». آزمایش‌کننده ضمن ثبت زمان، واکنش آزمودنی به هر کارت و چرخاندن کارت‌ها از سوی آزمودنی را نیز ثبت می‌کند. [۳]
شریفی، حسن‌پاشا، اصول روان‌سنجی و روان‌آزمایی، ص۳۷۶-۳۷۷، تهران، رشد، ۱۳۷۷، چاپ پنجم.
وقتی برای یکبار پاسخ ده تصویر گرفته شد، از آزمودنی خواسته می‌شود تا برای بار دوم نیز آنها را وارسی کند. بدین‌ترتیب که از او می‌خواهند تا توضیحات دیگری درباره پاسخ‌های داده شده بدهد و در مورد این که چرا و چگونه این پاسخ‌ها را داده توضیح دهد. پس از اینکه مرحله دوم انجام شد، آزمایش‌کننده به نمره‌گذاری می‌پردازد. پاسخ‌ها برحسب پنج بعد که عبارتند از نوع ادراک، تعیین‌کننده، کیفیت شکل، محتوا و فراوانی وقوع نمره‌گذاری می‌شوند. نوع ادراک ممکن است کل تصویر یا اجزای آن را دربرگیرد. پاسخ، زمانی کلی خواهد بود که مجموع تصویر را دربرگیرد. مثلا «این یک خفاش است». اما اگر پاسخ آزمودنی قسمتی از تصویر را دربرگیرد، جزئی خواهد بود. این پاسخ‌ها توسط افرادی داده می‌شود که نمی‌توانند معنای تصاویر را در مجموع درک کنند یا به عبارت بهتر، نمی‌توانند به آن فکر کنند. منظور از تعیین‌کننده چیزی است که ادراک آزمودنی و پاسخ او به لکه را موجب شده است. تعیین‌کننده ممکن است حرکت، رنگ یا شکل باشد. آزمودنی ممکن است در تصویر، یک حرکت ببیند یا آن را به صورت یک موجود زنده تفسیر کند (مثلا بگوید این یک فرشته است) یا اساسا یک شکل ببیند (یک بادبادک) یا حتی چیزی ببیند که اصولا رنگ‌ها را در ذهن انسان زنده می‌کند، مثل یک کراوات. [۴]
گنجی، حمزه، آزمون‌های روانی، ص۲۷۵، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۷، چاپ هفتم.
محتوا، چیزی است که آزمودنی از مشاهده لکه ادراک کرده است. فراوانی وقوع، نشانگر آن است که پاسخ آزمودنی تا چه‌اندازه از نوع پاسخ‌های عام و متداول و یا از نوع پاسخ‌های ابتکاری است. به نظر اکسنر، پاسخ‌های متداول معمولا شامل پاسخ‌هایی است که دست‌کم در یک‌سوم موارد اجرای آزمون مشاهده می‌شود. ۳ - مشخصات روانسنجیارزشیابی مشخصات روان‌سنجی آزمون رورشاخ بسیار دشوار است. روان‌شناسان علمی، هر از گاهی داده‌های تجربی موجود را مورد ارزشیابی قرار داده و به این نتیجه رسیده‌اند که آزمون رورشاخ در مقایسه با استانداردهای سنتی، آزمونی نادقیق است. برخلاف این ارزشیابی‌های منفی، آزمون رورشاخ در موقعیت‌های بالینی به خوبی جای خود را باز کرده است. در ارزشیابی آزمون رورشاخ باید توجه داشت که در مورد آن هیچ روش اجرایی استانداردی که پذیرش همگانی یافته باشد وجود ندارد. بعضی اجراکنندگان، دستورالعمل و توضیحات طولانی را به‌کار می‌بندند، برخی دیگر تقریبا هیچ نوع دستورالعملی ندارند. علاوه بر اجرای یکسان، روش‌های نمره‌گذاری آزمون رورشاخ نیز استاندارد شده نیست. در پژوهش‌هایی نیز که در مورد مشخصات روان‌سنجی آزمون رورشاخ انجام گرفته است برخی تناقض‌ها و نارسایی‌ها وجود دارد. در بسیاری از این پژوهش‌ها عواملی مانند نژاد، جنس، سن، هوش و موقعیت اجتماعی – اقتصادی آزمون‌ها به دقت کنترل نشده‌اند. چنانکه این متغیرها نتایج آزمون‌ها را تحت تاثیر قرار دهند، بدون اعمال کنترل کافی در مورد آنها، نتایج تحقیق گمراه‌کننده خواهد بود. [۵]
شریفی، حسن‌پاشا، اصول روان‌سنجی و روان‌آزمایی، ص۳۸۲، تهران، رشد، ۱۳۷۷، چاپ پنجم.
۴ - پانویس
۵ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «آزمون رورشاخ»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۶/۱۷. رده‌های این صفحه : آزمون‌های روانی | روان‌سنجی | روان‌شناسی بالینی | مباحث روان‌شناسی | مشاوره و راهنمایی
|